تاریخچه شروع معاملات آتی (اوراق مشتقه)- بخش اول

تاریخچه شروع معاملات آتی (اوراق مشتقه)

تولیدکنندگان گندم شیکاگو در سال 1848 برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند یعنی گندم بدهند و پول آن را بستانند . به تدریج کشاورزان (فروشندگان) و دلالان (خریداران) شروع را پایه ریزی (Futures) به گرفتن نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده کردند و زمینه معاملات آتی کردند، بدین معنی که تولیدکننده موافقت نماید که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده (تاریخ تحویل کالا) با قیمت توافق شده بفروشد. در این راستا کشاورز از ق بل می داند که وجه خود را دریافت می کند و دلال نیز از قیمت کالا با خبر می شود و این معامله برای هر دو طرف معامله سودمند است . این نوع قراردادها به سرعت رایج شد و قراردادها را قبل از تاریخ تحویل دست به دست چرخاند . اگر دلالی احساس می کرد نیازی به گندم ندارد، قرارداد خود را به فردی که گندم را نیاز داشت می فروخت ، مشابه آن نیز ، تولیدکننده که قصد عدم تحویل گندم را داشت مسوولیت تحویل واقعی گندم را به دیگری منتقل می کرد . قیمت قرارداد وابستگی به وضعیت و حرکت قیمت گندم و سیستم عرضه و تقاضا در بازار داشت .   این قر اردادها با اندکی تغییرات به سرعت تبدیل به ابزاری حمایتی برای طرفین معامله که بازار بر خلاف نظر آنها حرکت می کرد ، تبدیل شد . مثلا در شرایط بد آب و هوا ، افرادی که قرارداد فروش گندم منعقد کرده اند ، علاقه مند هستند ، قراردادهای ارزشمند خود را به دلیل کاهش عرضه گندم ، نگه دارند ، برخلاف آن ، چنانچه تولید مازاد بر تقاضا باشد ، ارزش قراردادهای فروش نیز کاهش می یابد . به علاوه ، این وضعیت معامله گرانی را که قصد خرید و فروش گندم را نداشته و صرفا به عنوان پذیرش ریسک قیمت گندم و تحصیل سود وارد معامله شده اند نیز تر غیب می کند . درنتیجه معامله در قراردادهای آتی حالتی بسیار سودمند در سرمایه گذاری داشته و باعث ورود کالاهای دیگر به بازار آتی می شود و زمینه ای را ایجاد می کند که شکل در سال 1848 در آمریکا شکل م ی گیرد . CBOT قراردادهای آتی منظم و قانونمند می شوند و به دنبال آن بورس بنابراین به طور اساسی و زیربنایی محلی عمومی برای خریداران و فروشندگان ایجاد می گردد تا برای قراردادهای سلف و آینده خود مذاکره کنند .

در شیکاگو باعث رونق بازارهای محلی دیگر شد تا کالاهای CBOT شهرت قراردادهای آتی و موفقیت بورس معینی را بر اساس ساختا ر بومی کشورها پایه ریزی و معامله قراردادهای آتی را تسهیل کند . در اوایل قرن بیستم همان طور که سیستم حمل ونقل و ارتباطات رونق بیشتری یافت ، انبارهای مرکزی نیز در بازارهای اصلی برای توزیع کالاها به صورتی مقرون به صرفه و اقتصادی ساخته شدند . کالاهای کشاورزی ب ه طور وسیع تری مورد معامله قرار گرفتند ولی مادامی که بازار آتی برای هر کالایی خریداران و فروشندگان زیادی داشته باشد ، قابل توجه است .

(OTC) معاملات فر ابورسی

معامله فرابورسی نوعی از معامله جایگزین است که به شبکه معامله گرانی که به طور حضوری با یکدیگر ملاقات نمی کنند ، اطلاق می شود و از طریق تلفن ، و یا کامپیوتر با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند . معاملات مذکور اغلب بین موسسات مالی انجام شده و نیز می تواند به عنوان ابزارهای رایج میان بازارسازان تلقی گردد .

تمام سخنان معامله گران پشت تلفن ضبط می شود تا چنانچه اختلافی بین معامله گران رخ دهد به آن استناد شود.

خریدار و فروشنده می توانند نحوه قراردادهای معامله شده در بازارهای فرا بورسی(OTC)   را به دلخواه خود در  آورند، لذا نیازی نیست شرایط قرارداد عینا مشابه آنچه در بورس عمل می شود، تعیین گردد .

انواع بازارهای فر ابورسی (OTC)

در دنیا سه نوع بازار فرا بورسی وجود دارد :

1.      بازار معاملاتی سنتی :

در این بازار معامله گران به عنوان بازار ساز ، قیمت خرید و فروش خود را اعلام می کنند .معامله گران قیمت های خود را پیشنهاد داده و قیمت قابل اجرا از طریق تلفن مذاکره شده و یا برخی اوقات از طریق سایت های مخابراتی اعلام می شود . این گونه معاملات به نام معامله دو طرفه خوانده شده زیرا دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می شود ، مطلع می گردند .

2.       بازار معاملاتی الکترونیکی :

این بازار تقریبا شبیه معا ملات الکترونیکی در بورس است ولی به این دلیل بازارهای فرابورسی خوانده می شود که از استاندارد کمتری برخوردار و فاقد قرارداد طراحی شده و فاقد معاملات مشتقه شفاف می باشد .

3.       بازار معاملاتی بهینه :

بازار معاملاتی اخیر ترکیبی از دو بازار پیشین بوده و معامل ه گر بر اساس آنها به معاملات الکترونیکی می پردازد . معامله گر قیمت خرید و فروش خود را انحصارا به اطلاع فعالان بازار می رساند . معامله گر در این شکل معامله به عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می کند ، لذا نصف ریسک اعتباری در بازار به او برمی گردد .

مفاهیم قرارداد سلف ، قرارداد آتی ، اختیار معامله

قرارداد سلف :

قرارداد سلف ، توافقی است بین دو طرف که خارج از بورس منعقد می شود و به منظور خرید یا فروش یک دارایی در تاریخ آینده با قیمت مورد توافق دو طرف هنگام امضای قرارداد تعیین می گردد و جزو قدیمی ترین و ابتدایی ترین قراردادهای مشتقه تلقی می شود .

قرارداد آتی :

قرارداد آتی توافقی است بین دو طرف که در بورس منعقد می شود و به منظور خرید یا فروش مقداری معین و با کیفیتی مشخص از یک دارایی در زمان مشخصی در آینده با قیمت مورد توافق هنگام امضای قرارداد تعیین می گردد.

قرارداد اختیار معامله :

این قرارداد دو طرف دارد :

1.       خریدار اختیار معامله و قرارداد آن عبارت است از :

قراردادی که به دارنده آن حقی را جهت خرید یا فروش یک دارایی پایه (کالا) در زمانی مشخص و قیمتی معین در آینده بدون اینکه اجباری در معامله داشته باشد ، می دهد .

2.       فروشنده اختیار معامله و قرارداد آن عبارت است از :

قراردادی که چنانچه خریدار تقاضای اجرای تعهد فروشنده را بنماید ، فروشنده موظف به اجرای تعهد و فروش دارایی (کالا)  به خریدار می باشد . فروشنده اختیار مبلغی را به عنوان پشتوانه قیمت معامله به نام حق بیمه از خریدار دریافت می کند . ( Premium )

تفاوت بین بازار نقدی و آتی:

کالاها در دو بازار نقدی و آتی مورد معامله قرار می گیرند، گرچه دو بازار فوق از یکدیگر مجزا هستند ولی به هرحال به شکلی با هم مرتبط هستند . کالاها به صورت نقدی و بر اساس مذاکره در بازار نقدی که عموما بازار واقعی است، خرید و فروش می شوند.

نوعا قراردادها نیاز به تحویل واقعی کالای مورد معامله واقع شده را مطرح می کنند، به علاوه ممکن است در بحث تحویل، اشاره به تحویل فوری و یا در آینده زمان مشخصی تعیین شود.

به هرحال بازار آتی ها، خرید و فروش دارایی پایه را بر اساس توافقنامه ای که به قراردادی استاندارد تبدیل شده، تسهیل کرده و به کالایی مشخص اشاره شده و بدین معنی نیست که قطعا کالای فیزیکی رد و بدل شود. مبنای قرارداد آتی در ارتباط با کیفیت کالا، کمیت کالای قابل تحویل و تاریخ تحویل بسیار مشخص است. مع الوصف بازار آتی خود را درگیر انتقال مالکیت فوری کالایی نمی کند مگر اینکه نتیجه قرارداد به تحویل کالا ختم شود. بنابراین در بازارهای آتی بدون در نظر گرفتن اینکه فردی صاحب کالای تحت تملک خود باشد یا نباشد قراردادها قابل خرید و فروش هستند.

نحوه پرداخت وجه در بازارهای کالایی که معاملات در آنها به صورت نقدی یا سلف انجام می شود در هر کشوری فرق دارد، مثلا در هندوستان پرداخت وجه کالا تا 11 روز و تحویل کالا نیز 11 روز طول می کشد و اینگونه پرداخت ها توافق بین خریدار و فروشنده است .چنانچه عوامل پیش بینی نشده ای اتفاق افتد و منجر به عدم تحویل کالا شود، خریدار و فروشنده به طور توافقی موضوع را فیصله داده و با یکدیگر تسویه نقدی می کنند. در بازار معاملات آتی مبتنی بر تسویه مالی که یکی از هدف های آن خرید و فروش کالا برای آینده است، بر خلاف که شامل «مدیریت ریسک»  بازاری که پشتوانه ت حویل کالا در آن است، معامله روی قرارداد آتی براساس و هدف هج کردن (پوشش ریسک) استوار شده، انجام می شود. لذا اکثرا چنین قراردادهایی پیش از تاریخ سررسید قرارداد تسویه مالی شده و خیلی به ندرت به تحویل کالا منجر شوند.

سرمایه گذاران و سوداگران ریسک پذیر (Speculators) که بازیگران کلیدی بازارهای آتی بوده، به دنبال شکار  اینگونه قراردادها هستند تا از حرکت قیمت ها سود ببرند و چندان علاقه ای به تحویل گرفتن یا تحویل دادن کالای مورد معامله ندارند.

به تفاوت در قیمت های یک ک الا در معاملات نقدی در مقایسه با معاملات آتی مربوط (Basis) اصطلاح پایه و مبنا می شود.

قیمت نقدی یعنی قیمت واقعی یک کالای حقیقی موجود در بازار، در حالی که قیمت آتی اشاره به قیمت قراردادی دارد که در بازار آتی ها معامله می شود.گرچه به طور اساسی قیمت های نقد و آتی ها متفاوت هستند ولی به علت وابستگی آنها به یکدیگر تمایل به حرکت موازی نزدیک به هم دارند و بدون توجه به شرایط بازار به دلیل اهداف این قراردادها قیمت معاملات آتی و نقدی تمایل به یکسان شدن در تاریخ سررسید دارند . در راستای نزدیک و نزدیک تر شدن قیمت آتی ها با قیمت نقدی هر دو مدل قیمت ها تمایل به نشان دادن کمتر شدن تفاوت با یکدیگر دارند و معروف است به (Convergence) این فرایند تشابه قیمت آتی ها با قیمت نقد به نام تلاقی یا یکسویی قیمت ها گونه ای که هر قدر قرارداد آتی ها به تاریخ انقضا نزدیک می شود، در واقع قیمت قرارداد نقد را نمایان می سازد.

در مطالب بعدی به بررسی جنبه های دیگر معاملات آتی می‌پردازیم.

 [این مطلب توسط آقای کاظم نجفی برای سایت انجمن علمی مدیریت ارسال شده است.]