مهندسی مالی در ایران

مهندسی مالی در ایران

پیدایش رشته مالی که خود از مبانی علمی مالی رشته های اقتصاد، مدیریت، پژوهش عملیاتی، حسابداری و سایر رشته های مرتبط بهره برده به اوایل قرن بیستم بر می گردد. در آن زمان فرایند ادغام شرکت ها به سبب توسعه بازار محصولات و پس از احداث راه آهن سراسری ایالات متحده، گسترش یافته بود. و بدیهی است مدیریت چنین سازمان‌های بزرگی نیاز به روش‌های نظام مند و علمی داشت. خصوصاً مدیریت امور مالی این شرکت‌ها موضوع مهمی بود که از آن جمله می توان به بحث تامین منابع مالی، مدیریت دارایی ها و مدیریت ساختار سرمایه شرکت اشاره کرد. بدین صورت رشته مالی تولد یافت و در طول قرن بیستم و آغاز قرن بیست و یکم دائماً تحولات قانونی و پیشرفت‌های اقتصادی و ظهور دانشمندان و اندیشمندان در این حوزه، باعث تکامی این رشته به عنوان علمی مجزا گردید.  

مدیریت مالی:

مدیریت مالی را می توان به طور خلاصه چنین تعریف کرد: مدیریت منابع و مصارف سرمایه به طوری که ثروت سهام داران به حداکثر برسد.

مدیران مالی موسسات بازرگانی دو وظیفه عمده زیر را برعهده دارند:

-         تجزیه و تحلیل مسائل مالی و اتخاذ تصمیم گیری در مورد آنها

-         سازماندهی و اداره فعالیتهای مالی شرکت

مسائل عمده مدیران مالی به طور خلاصه عبارتند از: نحوه تامین مالی برای برطرف کردن نیاز شرکت. مسائل مهمی که در این تصمیم گیری‌ها باید مورد بررسی قرار گیرند عبارتند از: مدت زمانی که دارایی‌ها مورد نیاز هستند، ماهیت فعالیت‌های بازرگانی و میزان ریسک آن‌ها، ساختار مناسب سرمایه‌ای که مد نظر است، و هزینه روش‌های جایگزین تامین مالی.

دومین قسمت از تصمیمات مالی به نحوه‌ی سرمایه گذاری وجوه در شرکت می پردازد. نکات مهمی که در این مرحله باید مد نظر قرار گیرند عواملی مانند سطح دارایی‌های جاری (نقد، حساب‌های دریافتنی و موجودی‌ها) مورد نیاز برای فعالیت‌های روزمره و سودآوری فرصت‌های موجود برای سرمایه گذاری در دارایی‌های ثابت هستند.

و بالاخره سومین قسمت تصمیمات مالی به سود صاحبان شرکت یا سود تقسیمی صاحبان سهام اشاره دارد. سود تقسیمی برای صاحبان سهام و تصمیمات مالی رابطه تنگاتنگی با هم دارند. برای این که پرداخت سود سهام باعث می‌شود قدرت شرکت در تامین مالی سرمایه گذاری‌هایش کاهش یابد. بنابراین، پرداخت سود سهام اغلب مستلزم بررسی‌های ویژه مانند تاثیر سود تقسیمی بر ارزش سرمایه گذاری صاحبان سهام می‌باشد.

مهندسی مالی :

تاریخچه این علم بیش از بیست سال نیست، در حالی که مقدمات ایجاد آن به اواخر دهه 1960 و بعد از جنگ جهانی دوم باز می گردد. بعد از جنگ جهانی دوم عصر ثبات نرخ ارز و پایین بودن تعداد شوک‌های اقتصادی به پایان رسید و تغییرات ناگهانی نرخ ارز به همراه آثار شدید اقتصادی و تشدید ریسک های مختلف، مقدمات تدوین روش های علم جدیدی را فراهم نمود. در دهه 1970 تئوری های مالی از ریشه بوسیله تئوری قیمت گذاری اوراق اختیارمعامله بلک و شولز دگرگون شد. گرچه در آن سال‌ها به دلیل عدم وجود تکنولوژی‌های پیشرفته در بخش محاسبات و اجبار به استفاده از ماشین حساب‌های رومیزی این ابداعات گسترش زیادی نیافت. بعدها در دهه 80 و با ظهور کامپیوترهای شخصی روند گسترش ابداعات مالی سرعت گرفت و در دهه 90 با ظهور نرم افزارهای مالی مرتبط استفاده از این ابداعات تسهیل شد.

اصطلاح مهندسی مالی ابتدا در بانک های انگلیسی مورد استفاده قرار  گرفت. این بانک ها در اوایل دهه 1980 واحدهای مدیریت ریسک را که به صورت تیمی کار می‌کردند، تشکیل دادند. این تیم‌ها شامل افراد خبره و متخصص در رشته‌های مربوط بودند که با مطالعه شرکت مشتری، کلیه ریسک ها را شناسایی می‌کردند و سپس فرآیند اندازه گیری هر یک از ریسک ها را انجام می داند. در مرحله سوم نیز تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده که مورد نظر مدیریت شرکت مشتری نیز بود، انجام می‌گرفت. ازجمله دلایل مهم رشد این علم، نیازهای جوامع گوناگون بود. طی دهه 1980 به علت آزادسازی مالی در کشور آمریکا، تمامی نظام‌های مالی با شوک بزرگی روبرو شدند. پس سازمان‌ها در پی مدیران مالی لایقی بودند تا بتوانند به چنین شوک‌هایی، پاسخ‌های مناسب بدهند، به‌ویژه آن‌که مدل‌های کلاسیک دیگر پاسخ‌گوی مسائل و مشکلات مالی آن زمان نبود. به همین دلیل برخی از مدیران مالی که با علم فیزیک نیز آشنا بودنـــد، جذب بنگاه‌های اقتصادی شدند و شیوه های اجرایی خود را به کار می بستند. سال‌ها بعد گروهی با نام مهندسان موشک شکل گرفت که خدمات وسیعی را در امر مسایل مالی، برای سازمان‌ها ارائه می‌کردند. این خدمات شامل خرید بانک و خرید سهام برای مشتریان می شد. این میان تحلیل گران و کارگزاران مالی نیز فعالیت می کردند. با گذشت یک دهه، در اوایل دهه 1990 واژه جدید مهندسی مالی به مرور موج وسیعی یافت. طی سالهای 1990 تا 1994 دانشگاه‌ها نیز رشته مهندسی مالی را پذیرفته و شروع به تدریس آن کردند.

بعدها در آغاز قرن بیست و یکم، حوزه جدید فیزیک مالی نیز به مجموعه شاخه های مهندسی مالی افزوده شد.
یک مهندس یا مدیرمالی باید مسایل مالی را تحلیل نماید تـا ریسک های گوناگون را شناسایی و موارد غیرمترقبه را مدیریت و کنترل کند.              

حـــوزه های مهندسی مالی را می توان در حوزه های اوراق بهادار (طراحی ابزار جدید برای تولید محصول جدید) برای شرکت‌های بیمه، بانک‌ها و شرکت‌های سرمایه گذاری، حوزه مهندسی نقدینگی برای فعالیت بانک‌ها و شرکت‌های بیمه و حوزه مهندسی ترازنامه برای بانک‌هــا تقسیم نمود. باتوجه به اینکه میزان شوک پذیری و شکنندگی در این سه حوزه بسیار زیاد است، تمام اهداف این سه حوزه بهینه سازی ترازنامه ها می باشد تا ریسک‌های موجود شناسایی، محاسبه و مدیریت شوند.

جایگاه مدیریت مالی، مهندسی مالی و رشته های مرتبط در ایران:

با وجود اینکه از عمر رشته مدیریت مالی نزدیک به یک قرن می گذرد و تفکیک پذیری کاملاً روشنی بین این رشته و حسابداری وجود دارد و با وجود اینکه حداقل عنوان این رشته در ایران عنوان ناشناخته ای نیست، اما متأسفانه این رشته هنوز جایگاه واقعی خود را در اکثر صنایع و بنگاه‌های اقتصادی کشور به خصوص در صنایع کوچک پیدا نکرده و همان انتظاراتی را از مدیر مالی دارند که از یک حسابدار.

گرچه با توجه به پیشرفت‌های کشور در خصوص استفاده از روش‌های مدیریتی نوین، به مرور این رشته نیز به کارکرد اصلی خود نزدیک خواهد شد.

واژه مهندسی مالی در ایران از قدمت زیادی برخوردار نیست و به تبع آن هنوز شناخت کافی از این رشته، توانایی‌ها و کارکردهای این رشته در بازار سرمایه، شرکت‌های بیمه، بانک‌ها و بنگاه‌های اقتصادی بزرگ کشور وجود ندارد که امید است با توجه به نیاز روز افزون بازار سرمایه به این رشته و استقبال مراکز دانشگاهی کشور از آن و برگزاری دوره های متعدد رسمی و غیر رسمی  تحت عنوان مهندسی مالی، این رشته نیز هرچه سریعتر جایگاه خود را در ایران همچون سایر نقاط دنیا بیابد.

سایر گرایش‌های مالی همچون فیزیک  و ریاضی مالی و حقوق مالی در ایران هنوز در ابتدای کار هستند و حتی در مجامع علمی نیز تعریف روشنی از آن‌ها وجود ندارد.

[این مطلب توسط آقای علی امامی برای سایت انجمن علمی مدیریت ارسال شده است.]