قرارداد آتی

قرارداد آتی

قرارداد آتی، قراردادی است بین دو طرف اصلی فروشنده و خریدار که براساس آن طرفین تعهد می کنند کالای خاصی را در آینده و به قیمتی که اکنون مشخص می کنند معامله کنند. در زمان انعقاد قرارداد آتی، بین خریدار و فروشنده پولی رد و بدل نمی شود و همیشه این امکان وجود دارد که قیمت کالا تا تاریخ سررسید قرارداد، نسبت به قیمت توافق شده تغییر اساسی کرده و یکی از طرفین قرارداد، از اجرای تعهدات خود سرباز زند. به منظور جلوگیری از امتناع طرفین از انجام تعهدات و تحکیم قرارداد، معمولاً در زمان انعقاد قرارداد، شخصی به عنوان ناظر تعیین و توسط هریک مبلغی تحت عنوان وجه تضمین نزد وی سپرده می شود. این فرد به عنوان شخص ناظر بر حسن جریان قرارداد عمل کرده و در صورتی که هر یک از طرفین از اجرای تعهدات خود امتناع کند، وجه تضمین وی را به نفع طرف مقابل مورد استفاده قرار می دهد.  

در پایان دوره قرارداد آتی، یا کالی مورد توافق به قیمت تعیین شده تحویل می شود و یا بجای کالا، سود (یا زیان) هریک از طرفین قرارداد محاسبه و با پرداخت (یا دریافت) طرف مقابل تسویه می گردد.

با توجه به این که در قراردادهای آتی تنها دو طرف اصلی فروشنده و خریدار وجود دارند پس موقعیت هریک در قرارداد، درست برعکس دیگری است. یعنی اگر یک طرف قرارداد سودی ببرد، طرف مقابل درست مقابل همان مبلغ زیان می کند. به عبارت دیگر، مجموع منافع در قرارداد آتی صفر است.

پذیرش قراردادهای آتی در بورس

قراردادهای آتی می­توانند در بورس پذیرفته شوند، در آن صورت باید شرایط زیر را رعایت کنند:

• استاندارد سازی: قراردادهای پذیرفته شده در بورس باید از نظر کمیت و کیفیت کالا و دارایی و زمانبندی تحویل، استاندارد شوند. استاندارد سازی باعث یکسان شدن قراردادها و طبیعتاً موجب تسهیل در مبادله و نقدشوندگی آنها می­شود. برای مثال استاندارد طلای معاملاتی در بورس عبارت است از یک قرارداد معادل 10 سکه طلا (کمیت) با عیار900 (کیفیت) در تاریخ تحویل پایان اردیبهشت ماه (زمان).
• تعیین دامنه تغییر قیمت: دامنه تغییر قیمت، حداکثر نوسان مثبت و منفی یک قرارداد نسبت به قیمت نهایی روز  معاملاتی قبل است. بورس معمولاً برای اکثر قراردادهای آتی دامنه تغییر قیمت وضع می­کند. علت اصلی تعیین دامنه تغییر قیمت، جلوگیری از هیجانات کاذب در معاملات و اجتناب از رفتار مبتنی بر جو و اطلاعات نادرست و شایعات است.
• تعیین وجه تضمین: وجه تضمین یا به عبارتی مبلغی که هر یک از طرفین معامله باید نزد بورس بسپارد،توسط بورس تعیین می­شود. برای مثال وجه تضمین معاملات سکه طلا در حال حاضر در بورس کالا 10% است. وجه تضمین در اثر تغییرات روزانه قیمت، تغییر می­کند. برای وجه تضمین هر یک از طرفین یک حداقلی در نظر گرفته می­شود که به آن حداقل تضمین لازم می­گویند. درصورتی که وجه تضمین هر یک از طرفین به این سطح برسد، توسط بورس برای فرد مزبور اعلامیه ای صادر شده و از او خواسته می­شود یا وجه تضمین را به سطح اولیه افزایش دهد و یا ارزش قرارداد را به میزان تضمین موجود کاهش دهد یا قرارداد را ببندد. اداره حساب سرمایه گذاران در قراردادهای آتی از وظایف اتاق پایاپای بورس است.

بروز رسانی حساب ها توسط بورس

یکی از کارکرد های اصلی بورس، ارزیابی روزانه قرارداد ها و بروز رسانی حساب سرمایه گذاران است. برخلاف قراردادهای آتی خارج از بورس که تنها در سررسید، ارزیابی و تسویه می­شوند، قراردادهای آتی پذیرفته شده در بورس، به طور روزانه توسط بورس ارزیابی شده و به لحاظ کنترلی که بورس روی حساب سرمایه گذاران قراردادهای آتی دارد، از محل وجه تضمین، وضعیت طرفین نسبت به یکدیگر تسویه می­شود.

برای مثال فرض کنید در روز شنبه 10 اسفند، سرمایه گذاری اقدام به خرید یک قرارداد آتی سکه به ارزش هر سکه    2.080.000 ریال نمود و بابت این قرارداد ده سکه ای، مبلغ 2.080.000 ( معادل 10% ارزش معامله) به عنوان وجه تضمین به حساب خود نزد بورس واریز کرد. اگر بهای سکه در روز 21 اسفند، به عدد 2.100.000 ریال افزایش یابد، با توجه به اینکه سرمایه گذار مبلغ 20.000 ریال در هر سکه سود برده، اتاق پایاپای، از حساب تضمین فروشنده، 20.000 ریال کسر کرده و به حساب سرمایه گذار مورد مثال واریز می­کند. حال اگر در روز دوشنبه، سکه به ناگهان به رقم 2.050.000 ریال تنزل کند، با توجه به زیان 50.000 ریالی نسبت به روز گذشته، بورس از حساب سرمایه گذار مورد مثال 50.000 ریال به ازای هر سکه کسر و به حساب فروشنده واریز می­کند. این عمل بروز رسانی حساب­ها، روزانه تا پایان قرارداد ادامه می­یابد.

در صورتی که وجه تضمین هر یک از طرفین بر اثر همین بروز رسانی، آنقدر کاهش یابد که از حداقل تضمین اولیه مورد نظر بورس کمتر شود، در آن صورت جهت تصمیم گیری نسبت به نحوه ادامه قرارداد، برای سرمایه گذار اعلامیه صادر می­شود.

خاتمه قرارداد آتی

سرمایه گذار به دو شکل می­تواند قرارداد آتی را خاتمه دهد:

·         در هر زمان تا پایان سررسید، موضع معاملاتی معکوس اتخاذ کند. یعنی اگر فروشنده بود، اقدام به خرید همان قرارداد آتی کند و قرارداد را خاتمه دهد.

·         در پایان دوره اقدام به تحویل کالای مورد نظر کند.

بیش از 95% قراردادهای آتی پذیرفته شده در بورس به شکل اول تسویه می­شوند و عملاً کالایی رد و بدل نمی­شود. به عبارتی نهایتاً در سررسید قرارداد، فرد سرمایه گذار با اتخاذ موضعی بر عکس موضع قبلی خودش، قرارداد را خاتمه می­دهد. کسانی که وارد قرارداد آتی می­شوند، بویژه آن­هایی که در نقش فروشنده حاضر می­شوند، لزوماً کالا یا دارایی مورد نظر برای فروش را ندارند، بلکه ادعا و تعهد فروش آن را می­کنند و در نهایت با پرداخت یا دریافت ما به التفاوت، موضوع را خاتمه می­دهند.

قراردادهای آتی پذیرفته شده در بورس کالا

در حال حاضر، سه قرارداد آتی در بورس کالا پذیرفته شده که شرایط و ویژگی های هر یک به شرح زیر است:

·         شمش طلا، معادل یک اونس، نوسان روزانه 2% ، وجه تضمین 10% و دوره های دو ماهه

·         سکه طلا، معادل 10 سکه، نوسان روزانه 3% ، وجه تضمین 10%

·         مس، معادل یک تن مفتول مس 8 میلی­متری، نوسان روزانه 2% ، وجه تضمین 10% و دوره های سه ماهه.

در نهایت ذکر این نکته هم ضروریست که این­ها تنها بخشی از ویژگی های این نوع بازار در بورس هستند و جهت ورود به آن حتماً باید با اطلاعات بیشتر و مشورت با صاحبان فن اقدام به خرید و فروش در این بازار کرد.

منبع: بروشور تبلیغاتی شرکت کارگزاری نهایت نگر